NL
In augustus 2019 volgden twee buitenlandse studentes Nederlands een stage bij Ons Erfdeel vzw, als onderdeel van de Taalunie Zomercursus Nederlands. Ze maakten allebei een artikel voor de lage landen. Agata Kaczorowska uit Polen, die tranen in de ogen kreeg toen ze deze zomer in het Mauritshuis eindelijk Rembrandts Anatomische les van Dr. Nicolaes Tulp zag, schreef over Paul van Ostaijen. ‘Zijn neurotische natuur verschijnt in zijn woorden.’
Wat is er zo speciaal aan de gedichten van Paul van Ostaijen? Voor mij is dat echt een complexe vraag. Eerst wil ik uitleggen waarom ik voor het Nederlands heb gekozen, want zonder die studierichting had ik nooit het oeuvre van Van Ostaijen leren kennen.
Het Nederlands is niet zo’n populaire taal in Polen. We hebben maar drie universiteiten waar we Nederlandse taal en cultuur kunnen studeren. Het is dus een troef om een taal te kennen die vooral in Polen niet zoveel mensen spreken.
Ik heb voor het eerst over Paul van Ostaijen gehoord tijdens een literair college. Er bestaan maar enkele vertalingen van zijn gedichten in het Pools. Zijn oeuvre is niet zo bekend in Polen. Juist daarom is hij zo intrigerend voor mij. Toen ik voor de eerste keer een van zijn gedichten las, had ik geen idee dat ik twee jaar later in Antwerpen door dezelfde straten als hem zou wandelen.
Van Ostaijen heeft een vaste plaats tussen de modernistische kunstenaars. Hij schreef in de geest van de historische avant-garde, voor mij de meest intrigerende literaire stroming. Paul van Ostaijen was heel gevoelig en dat is duidelijk zichtbaar in zijn werken. Zijn neurotische natuur verschijnt in zijn woorden. Dat vind ik echt interessant. Bovendien is zijn werk spannend voor mij omdat ik meer tijd moet besteden om zijn gedichten te begrijpen. Ik besteed er ook meer reflectie aan, want ik wil zijn poëzie op mijn eigen taalniveau beheersen.
Ik wil zijn poëzie op mijn eigen taalniveau beheersen
De poëzie van Van Ostaijen is zeer divers. Ze oscilleert tussen verschillende stromingen. Volgens mij is dat een waardevolle eigenschap van zijn poëtica. Ik vind dat die verscheidenheid heel behulpzaam is bij het lezen van zijn gedichten. Reflectie kan daardoor op diverse en talrijke niveaus gebeuren.
De dichter toont aan de ene kant wat er met de waarneming van de mens gebeurt als iemand zichzelf tracht te vinden in de veelheid van de dingen. Aan de andere kant toont hij de wanhoop van een mens en zijn nederlaag in de werkelijkheid. Het droevigste stadium van zijn poëzie kwam later in zijn oeuvre. Naar mijn mening is dit stadium het meest interessant en innovatief.
Ontroerend en verontrustend
Sterkere emoties werden aan de lezers gegeven door negatieve, droevige en eenzame perspectieven. Mijn gevoelens zijn dus zichtbaarder als ik gedichten uit zijn latere periode lees. Volgens mij zijn de gedichten van De
feesten van angst en pijn het meest ontroerend en tegelijkertijd verontrustend.
De dichtbundel Bezette stad bevat illustraties van Oscar Jespers. Deze dichtbundel is zo bijzonder omdat hij grafische vormen van gedichten bevat. Die manier om een gedicht te schrijven houdt verband met de stroming van het dadaïsme.
De kaft van Paul van Ostaijens Bezette stad met een illustratie van Oscar JespersMSK, Gent
Paul van Ostaijen was een echte virtuoos van het dadaïsme. Hij speelde met woorden en hij creëerde een nieuwe syntaxis voor zijn gedichten. De titel van Feesten van angst en pijn geeft ons het gevoel van ongerustheid en vrees. Deze bundel werd postuum uitgegeven, maar de gedichten werden geschreven in de nasleep van de Grote Oorlog. Van Ostaijen was getuige van de afschuwelijkheden van de oorlog, die een enorme invloed op zijn kunst hadden.
De lezer kan in het oeuvre van Van Ostaijen een evolutie observeren van de humanitaire lyriek vol massabeweging in Music-hall (1916) via organisch expressionisme in Het Sienjaal (1918) tot het nihilisme en de wanhoop in Bezette Stad (1921) en De feesten van angst en pijn (geschreven in 1921, gedrukte versie in 2006). Het is als een bijzondere reis van een avant-gardestroming naar andere, donkerdere en meer ontroerende stromingen.
Hij speelde met woorden en creëerde een nieuwe syntaxis voor zijn gedichten
Ik ben zeer onder de indruk van dadaïstische vormen en belevenissen van de kunst. De vorm speelt kan soms even belangrijk zijn als de inhoud. De poëtica wordt weerspiegeld door de bijzondere syntaxis en de nieuwe, excentrieke woorden. Dat is spannend en opvallend.
De memorabele stijl van Paul van Ostaijen was niet alleen zichtbaar in zijn gedichten, maar ook in zijn uiterlijk en kleding. Hij werd als een dandy beschouwd. Hij droeg specifieke kleding die leek op de kleding van de dadaïsten in Zürich.
Een pagina uit Bezette stad (l) en een uit De feesten van angst en pijnAls Poolse lezer waardeer ik de poëtica van Van Ostaijen net als iets heel vernieuwends en bijzonders. Bovendien lees ik zijn poëzie in het kader van het leren van de Nederlandse taal. Als ik naar zijn gedichten kijk, kan ik iets over de toenmalige oorlogswerkelijkheid leren. Ik denk dat die beroemde chaotische illustraties de toenmalige werkelijkheid goed weergeven. De werkelijkheid van angst en pijn – net als de titel van zijn dichtbundel.
nl
